AMENORE (ADET OLAMAMA) NEDİR?

Amenore bir veya daha fazla adet dönemi geçmesine rağmen kanamanın olmamasıdır. Birçok kadın için tedirgin edici bu durum genellikle geçici ve tedavi edilebilir bir durumun işaretidir. Bununla birlikte kalıcı bir sorundan da kaynaklanabilir.

Ergenlik öncesi, hamilelik ve menopoz sonrası gibi periodlarda zaten adet olma beklentisi yoktur. Bun dönemlerin haricinde eğer adet kanaması üç aydan fazla süre içinde başlamazsa amenorenin araştırılması gerekir.

ADET DÖNGÜSÜ NASIL ÇALIŞIR?

Karmaşık bir hormon sistemi adet döngüsünü kontrol eder. Her ay hormonlar vücudu hamileliğe hazırlar ve yumurtlama gerçekleşir. Bu dönemde salgılanan hormonlar rahimi kalınlaştırır ve gebeliğin yerleşmesi için uygun alanı sağlar. Eğer gebelik oluşmazsa, hazırlanan rahim yüzeyi adet kanaması ile dökülür ve döngü sona erer. Bu dökülme dönemi adet dönemidir.

Bu hassas döngüden sorumlu hormonlar vücudun farklı bölgelerinden salgılanır. Bu dengede rol alan dokulardan (hipotalamus, hipofiz, over ve uterus) herhangi birindeki işlev bozukluğu, kişinin adet görmesini engelleyebilir:

• Hipotalamus: hipofiz bezini kontrol eder.
• Hipofiz bezi: Yumurtalıklara yumurtlama emrini veren hormonları üreten “ana bez” olarak adlandırılır.
• Yumurta (Over): Gebelik için gerekli rahim değişikliklerini sağlayarak uygun ortamı hazırlayan östrojen ve progesteron hormonlarını üretir.
• Rahim (Uterus): Hormonlara cevap veren ve gebelik için gerekli ortamı sağlayan rahim yüzeyi gebelik olmadığı takdirde her adette kanama ile dökülür.

AMENORE TİPLERİ NELERDİR?

İki adet amenore sınıflandırması vardır:

• Primer (Birincil) amenore, 15 yaşında veya ergenliğin ilk belirtilerinin görülmesinden sonraki beş yıl içinde ilk adet dönemini yaşamadığınız durumlara verilen isimdir. Menstrüasyonla ilgili organ, bez ve hormon değişikliklerinden ve genetik sorunlardan kaynaklanabilir.
• Sekonder (İkincil) amenore, düzenli adet gördüğünüz, ancak en az üç aydır adet görmeyi bıraktığınız veya daha önce düzensiz olan adetlerinizi altı ay boyunca durduğu durumlara verilen isimdir. Nedenleri hamilelik, stres ve çeşitli hastalıkları içerebilir.

AMENORE İÇİN KİMLER RİSK ALTINDADIR?

Amenore için risk faktörleri şunları içerir:

• Ailede amenore veya erken menopoz öyküsü.
• Adet döngünüzü etkileyen genetik veya kromozomal durum.
• Obezite veya zayıf olmak.
• Yeme bozukluğu.
• Aşırı egzersiz.
• Kötü beslenme.
• Stres.
• Kronik hastalık.

AMENOREYE HANGİ DURUMLAR SEBEP OLUR?

Amenore türlerinin farklı nedenleri vardır.

Primer amenorenin yani hayatı boyunca hiç adet olmama durumunun yaygın nedenleri arasında şunlar bulunur:

• Yumurtalıklarda kromozomal veya genetik problem.
• Hipotalamus veya hipofiz beziyle ilgili sorunlardan kaynaklanan hormonal sorunlar.
• Üreme organlarıyla ilgili eksiklik gibi yapısal sorunlar, doğum kusurları.

Sekonder amenorenin yaygın nedenleri arasında yumurtlamayı bozan ovulasyon problemleri bulunur. En sık olanlar aşağıdaki gibidir.

• Gebelik (sekonder amenorenin en yaygın nedeni).
• Emzirme
• Menapoz
• Depo Provera, rahim içi cihazlar (RİA) ve doğum kontrol hapları gibi bazı doğum kontrol yöntemleri.
• Kanser için kemoterapi ve radyasyon tedavisi.
• Rahim içinde hasara neden olabilecek operasyonlar (örneğin, genellikle D&C olarak adlandırılan küretajınız varsa).

İkincil amenorenin diğer nedenleri arasında şunlar olabilir:

• Stres.
• Zayıf beslenme.
• Kilo değişiklikleri – aşırı kilo kaybı veya obezite.
• Yoğun egzersiz.
• Devam eden hastalık veya kronik hastalık.

Ayrıca sekonder amenoreye neden olabilecek durumlarınız yada hastalıklarınız olabilir:

• 40 yaşından önce başlayabilen menopoz (yumurtalık yetmezliği/primer ovaryan yetmezlik).
• Hipotalamik amenore (HA) olarak da adlandırılan fonksiyonel hipotalamik amenore (FHA) gibi hipotalamus bozukluklar.
• İyi huylu bir hipofiz tümörü veya aşırı prolaktin üretimi gibi hipofiz bozuklukları.
• Polikistik yumurtalık sendromu, adrenal bozukluklar veya hipotiroidizm gibi tiroid hastalıkları diğer hormonal problemler.
• Yumurtalık tümörleri.
• Rahim veya yumurtalıkların alınması için yapılan ameliyat.

AMENORENİN BELİRTİLERİ NELERDİR?

Ana belirti adet gecikmesidir. Diğer belirtiler amenorenin altında yatan nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir veya çıkmayabilir.

• Sıcak basması.
• Meme uçları süt benzeri sıvı sızması.
• Vajinal kuruluk.
• Baş ağrısı.
• Duygu durum değişiklikleri
• Akne.
• Yüzünüzde ve vücudunuzda aşırı kıllanma.

AMENORE NASIL TEŞHİS EDİLİR?

Bir adet dönemini kaçırırsanız, sağlık uzmanınızla iletişime geçin. Hekiminiz size semptomlarınız ve tıbbi geçmişiniz hakkında sorular soracaktır. Hamilelik nedeniyle amenore meydana gelirse, doğum öncesi takibe başlayabilirsiniz. Menopoz nedeniyle oluyorsa, semptomlar rahatsız edici ise yardım gerekebilir. Hekiminiz fizik muayene ve pelvik muayene yaparak ön tanıları belirleyecektir. Bazı laboratuvar testleri de kesin tanının koyulmasını sağlar.

Hekiminiz aşağıdaki gibi bazı testler yapmak isteyebilir:

• Gebelik testi (beta HCG),
• Kadınlık hormon seviyeleri, tiroid veya adrenal bez bozukluklarını tespit etmek için kan testleri,
• Primer yumurtalık yetmezliğiniz varsa ve 40 yaşın altında menapoz bulguları başladı ise genetik test,
• MRI, hipofiz bezi veya hipotalamusta bir sorundan şüphelenilirse istenir.

ADET DÖNEMLERİMİN NE ZAMAN GERÇEKLEŞTİĞİNİ TAKİP ETMEM GEREKİR Mİ?

Amenorenin teşhisi zor olabilir. Gebelik durumu gibi amenorenin nedeni açık değilse, doktorunuz sizden adet döngünüzdeki değişikliklerin kaydını tutmanızı isteyebilir. Adet dönemlerinizin bu geçmişi, hekiminizin bir tanı belirlemesine yardımcı olabilir. Bir aplikasyon veya defter kaydı kullanarak hekiminize başvurmadan önce şunları not edin:

• Dönemleriniz ne kadar sürüyor.
• Son adet dönemini geçirdiğin zaman.
• Aldığınız ilaçlar.
• Diyet veya egzersiz rutininizdeki değişiklikler.
• Stres gibi, yaşadığınız duygusal zorluklar.

AMENORE NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Adet kanamanızın kesilme nedeni vaktinde gelen menopoz veya gebelik ise, hekiminizin bunu tedavi etmesi gerekmeyecektir. Diğer durumlarda, tedaviniz nedene bağlı olacaktır ve şunları içerebilir:

• Diyet ve egzersiz yoluyla kilo vermek (eğer sebep fazla kilo ise).
• Kişiselleştirilmiş bir diyet planıyla kilo alma (aşırı kilo kaybı nedense).
• Stres yönetimi teknikleri.
• Egzersiz seviyelerini değiştirme.
• Sağlık uzmanınızın önerdiği şekilde hormonal tedavi (ilaç).
• Cerrahi (nadir durumlarda).

Ek olarak, hekiminiz amenorenin yan etkilerini tolere edebilmenizi sağlayacak bazı tedaviler önerebilir:

• Sıcak basmaları ve vajinal kuruluğu gidermek için östrojen tedavisi.
• Kemikleri güçlü tutmak için kalsiyum ve D vitamini takviyeleri.
• Spor antrenmanı.

Amenore, bir yeme bozukluğu olan anoreksiya nervoza belirtisi olabilir. Ciddi destek gerektiren bu durumdan şüpheleniyorsanız hemen bir hastaneye başvurulması gerekmektedir.

Amenore tedavisinde cerrahi operasyon ihtiyacı nadirdir. Cerrahi önerilen durumlar;

• Genetik veya kromozomal problemler.
• Hipofiz tümörü.
• Rahim yara (Skar/asherman sendromu) dokusu.

AMENOREYİ NASIL ÖNLEYEBİLİRİM?

Sağlıklı bir yaşam tarzı yaşamak, sekonder amenorenin bazı nedenlerini önlemeye yardımcı olabilir.

• Kilonuza dikkat edin ve sağlıklı bir diyet yapın.
• Adet dönemlerinizi farkında olun (böylece bir adet dönemini kaçırırsanız bilirsiniz).
• Pelvik muayene ve Pap smear testi de dahil olmak üzere düzenli jinekolojik muayeneler olun.
• Düzenli ve yeterli uyuyun.

ADET KANAMALARIM TEKRAR DÜZENE GİRECEK Mİ?

Tipik olarak, altta yatan nedeni tedavi ettiğinizde adet döneminiz geri dönecektir. Ancak, tekrar düzenli hale gelmesi zaman alabilir.

AMENORE KOMPLİKASYONLARI VAR MI?

Amenore yaşamı tehdit etmez. Bununla birlikte, bazı nedenler uzun vadede sağlık risklerinin artmasına neden olabilir, bu nedenle amenore her zaman ayrıntılı değerlendirilmelidir. Kadınlarda kemik yapımı estrojen yani kadınlık hormonu desteği ile olur. Bu hormon bazı amenore tiplerinde özellikle menapoz kaynaklı amenorede ciddi oranda azalır ve osteoporoz riski oluşur. Araştırmacılar, amenore olan kişilerde ileri yaşlarda osteoporoza bağlı daha fazla kalça ve bilek kırığı riski bulmuşlardır. Bu durumda kemik oluşumunu desteklemek için hormon tedavisi ve vitamin desteği gerekebilir. Bununla birlikte kalsiyumla güçlendirilmiş diyet ve düzenli egzersiz yapmakta önemlidir.

Bazı durumlarda, adet olamamak azalan yumurtalık kalitesinin ve erken menapozun belirtisi olabilir. Zamanla daha da ciddileşebilecek olan bu durumda iseniz ve bebek sahibi olmak istiyorsanız hekiminiz sizinle gebelik şansınız ve doğurganlık seçenekleriniz hakkında konuşabilir.

ADETİM GECİKTİ, NE ZAMAN HEKİME GİTMELİYİM?

Üç ay süresince adet olmazsanız veya aşağıdaki durumlardan birinin varlığında bir ay bile adet olmazsanız hemen hekiminize başvurmalısınız;

• Daha ciddi bir duruma işaret edebilecek denge, koordinasyon veya görme ile ilgili sorun yaşarsınız.
• Emziremediğiniz zamanlarda anne sütü gibi sıvı göğüs ucunuzdan gelirse.
• Vücut tüylerinizin uzaması hızlandı veya miktarı arttı ise.
• 15 yaşın üzerindeyseniz ve henüz ilk adetinizi görmediyseniz.

HEKİMİME BAŞKA NE SORMALIYIM?

Kadın hastalıkları ve doğum uzmanınızla bu konu ile ilgili konuştuğunuzda şunları sorun:

• Amenoreye ne sebep oluyor?
• Tedavi seçeneklerim nelerdir ve her birinin riskleri ve faydaları nelerdir?
• Hormonal tedaviler için bir endokrinolog görmem gerekiyor mu?
• Amenore varsa yine de gebe kalabilir miyim?
• Adetim geri döndüğünde, tekrar amenore olabilir miyim?

DOÇ.DR.BERİL GÜRLEK’TEN SON NOTLAR..

Adet görmemek size kısa vadede ciddi bir zarar vermez ancak tedavi edilmesi gereken önemli bir sorunun habercisi olabilir. Bu nedenle adet periodlarınızı düzenli takip edin ve gecikme durumunda hekiminize başvurun. Gebelik ihtimali varsa ki cinsel beraberlik varlığında kondom, hap gibi korunma yöntemleri de kullanılsa gebelik olabilir, eczaneden alacağınız basit bir idrar testi ile bu durumu öğrenebilirsiniz.

Hekim ziyaretinizden önce cevaplanmasını istediğiniz soruları bir kenara not ediniz. Soru sormanıza ve sağlık uzmanınızın size ne söylediğini hatırlamanıza yardımcı olması için yanınızda bir yakınınızı getirin. Muayene sonrası yeni bir teşhisin adını ve varsa yeni ilaçları, tedavileri veya testlerin isimlerini not edin. Ayrıca hekiminizin size verdiği yeni talimatları da not edin. İlacın veya tedavinin neden reçete edildiğini ve size nasıl yardımcı olacağını öğrenin. Ayrıca yan etkilerin ne olduğunu da bilin. Durumunuzun başka şekillerde tedavi edilip edilemeyeceğini sorun. Bir test veya prosedürün neden önerildiğini ve sonuçların ne anlama gelebileceğini öğrenin. İlacı almazsanız veya test veya prosedürü yaptırmadığınızda ne ile karşılaşacağınızı bilin. Bir kontrol randevunuz varsa, o ziyaretin tarihini, saatini not ediniz.

Doç. Dr. Beril Gürlek