Polikistik over sendromu (PkOS), aylık yumurtlamanın meydana gelmemesi ve kadınlarda androjen (erkeklik hormonları) seviyelerinin yükselmesi nedeniyle düzensiz adet dönemlerine neden olan bir durumdur. PKOS, kadınların yaklaşık yüzde 5 ila 10’unda görülür. Artmış androjen seviyeleri bazen aşırı yüz kıllarının uzamasına, akne ve / veya erkek tipi saç dökülmesine neden olabilir. Hepsi olmasa da, PKOS’lu kadınların çoğu aşırı kilolu veya obezdir ve ortalamanın üzerinde diyabet ve obstrüktif uyku apnesi geliştirme riski altındadırlar. Gebe kalmak isteyen PKOS’lu kadınlar için, kadınların yumurtlamasına yardımcı olmak için genellikle doğurganlık hapları veya enjeksiyonlara ihtiyaç vardır. PKOS tamamen geri dönüşümlü olmasa da, rahatsız edici semptomları azaltabilecek veya en aza indirebilecek bir dizi tedavi yöntemi vardır. PKOS’lu kadınların çoğu, önemli komplikasyonlar olmaksızın normal bir yaşam sürdürebilir. Bu bölümde polikistik over sendromu hakkında güncel bilgiler paylaşılacaktır.

Polikistik over sendromunun ortak belirti ve semptomları nelerdir?

Polikistik over sendromunun (PKOS) yaygın belirtileri şunları içerir:

• Düzensiz adet dönemleri – Adet düzensizlikleri, geç geç başlayan, seyrek veya çok sık görülen adet dönemleri olabilir.
• Kısırlık (infertilite) – PKOS, kadınlarda kısırlığın en yaygın nedenlerinden biridir.
• Obezite – PKOS’lu 5 kadından 4’ü obezdir.
• Yüzde, göğüste, karında veya üst uylukta aşırı kıllanma – Hirsutizm adı verilen bu durum, PKOS’lu 10 kadından 7’sinden fazlasını etkiler.
• Ergenlik döneminden sonra ortaya çıkan ve olağan tedavilere yanıt vermeyen şiddetli sivilce
• Yağlı cilt
• Acanthosis nigricans adı verilen kalınlaşmış, kadifemsi, koyulaşmış cilt lekeleri
• Yumurtalıklarda çok sayıda küçük sıvı dolu kese

Polikistik over sendromuna ne sebep olur?

PCOS’un nedeni bilinmemekle birlikte, PKOS birbiri ile alakalı birçok farklı faktörle ilişkili olabilir. Bu faktörler arasında insülin direnci, androjenler (Sakal ve derinleşen ses gibi erkek özelliklerine neden olan vücut tarafından yapılan hormonlar) adı verilen artan hormon seviyeleri ve düzensiz bir adet döngüsü bulunur.

İnsülin direnci nedir?

İnsülin direnci, hücrelerimizin insülinin etkilerine yanıt vermediği bir durumdur. Vücut insüline cevap vermediğinde kandaki glikoz seviyesi yükselir. Bu, vücut glikozu hücrelere taşımaya çalışırken daha fazla insülin üretilmesine neden olabilir. İnsülin direnci şeker hastalığına (diyabetes mellitus) neden olabilir.

Yüksek androjen seviyeleri neye yol açabilir?

Normalden daha yüksek androjen seviyeleri üretildiğinde, yumurtalıkların her ay bir yumurta bırakması engellenebilir (yumurtlama adı verilen bir işlem). Bu durum adet düzensizlikleri ve kısırlığa neden olur. Bununla birlikte, yüksek androjen seviyeleri, PKOS’lu birçok kadında görülen istenmeyen tüy büyümesine ve sivilceye de neden olur.

Düzensiz adet dönemleri nelere yol açabilir?

Düzensiz adet dönemleri kısırlığa ve bazı kadınlarda yumurtalıklarda çok sayıda küçük sıvı dolu kese oluşumuna (polikistik görünüm olarak adlandırılır) neden olabilir.

Polikistik over sendromunlu kadınlar için sağlık riskleri nelerdir?

PKOS, sadece üreme sistemini değil, vücudun tüm alanlarını etkiler. Bir kadının yaşam boyu sonuçları olabilecek ciddi rahatsızlık riskini artırır. İnsülin direnci, tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık riskini artırır. PKOS ile ilişkili bir başka durum metabolik sendromdur (yüksek tansiyon, bel çevresinde artış, normalden daha yüksek kan şekeri seviyesi, normalden düşük “iyi” kolesterol-HDL- seviyeleri ve kandaki yüksek yağ seviyeleri (trigliseritler). Bu sendrom hem diyabete hem de kalp hastalığı gelişimine katkıda bulunur.

PKOS’lu bazı kadınlarda, düzenli yumurtlayamama nedeniyle endometriyal hiperplazi adı verilen ve rahim duvarının çok kalınlaştığı bir durum geliştirir. Bu durum endometriyal kanser riskini artırır.

PKOS’lu kadınlar ayrıca uyku apnesi (uyku sırasında nefes almanın kesintiye uğramasına neden olan bir bozukluk) gibi uyku bozuklukları açısından daha yüksek risk altında olabilir. PKOS ile depresyon riski de daha yüksektir.

Polikistik over sendromunlu kadınlar için tedaviler mevcut mu?

PKOS’un sorunlarını çözmek için çeşitli tedaviler mevcuttur. Tedavi, semptomlara, diğer sağlık sorunlarına ve hamile kalmak isteyip istemediğine göre her kadına göre farklılaşır.

Kombine hormonal doğum kontrol hapları polikistik over sendromunlu kadınları tedavi etmek için nasıl kullanılabilir?

Kombine hormonal doğum kontrol hapları, hamile kalmak istemeyen PKOS’lu kadınlarda uzun süreli tedavi için kullanılabilir. Kombine hormonal haplar hem östrojen hem de progestin içerir. Bu doğum kontrol hapları adet döngüsünü düzenler. Ayrıca hirsutizmi ve sivilceyi de azaltabilirler. Bununla birlikte endometriyal kanser riskini de azaltabilirler.

Kilo kaybının polikistik over sendromunlu kadınlar üzerinde nasıl bir etkisi olur?

Fazla kilolu kadınlar için kilo kaybı tek başına adet döngüsünü düzenleyebilir. Küçük bir kilo kaybı bile adet dönemlerini daha düzenli hale getirmeye yardımcı olabilir. Kilo kaybının ayrıca kolesterol ve insülin seviyelerini iyileştirdiği ve aşırı kıllanma ve akne gibi semptomları hafiflettiği bulunmuştur.

İnsülin duyarlılaştırıcı ilaçlar polikistik over sendromunlu kadınların tedavisine nasıl yardımcı olabilir?

Diyabeti tedavi etmek için kullanılan insülin duyarlılaştırıcı ilaçlar, PKOS tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu ilaçlar vücudun insüline yanıt vermesine yardımcı olur. PKOS’lu kadınlarda androjen seviyelerini düşürmeye ve yumurtlamayı iyileştirmeye yardımcı olabilirler. Yumurtlamanın eski haline getirilmesi adet dönemlerini düzenli ve daha öngörülebilir hale getirmeye yardımcı olur.

Polikistik over sendromunlu kadınların gebelik şansını artırmak için ne yapılabilir?

Başarılı yumurtlama, hamileliğe giden ilk adımdır. Fazla kilolu kadınlar için kilo vermek bu hedefi gerçekleştirebilir. Yumurtlamaya neden olmak için ilaçlar da kullanılabilir. Diğer tedaviler işe yaramadığında yumurtalıklara cerrahi (ovaryan drilling) uygulanmıştır. Ancak bu prosedürlerin uzun vadeli etkileri net değildir.

Doç. Dr. Beril Gürlek